Fiziksel ve kimyasal yapı ve nitelikleri bakımından patlayıcı, parlayıcı, yanıcı, yakıcı, kendi kendine veya kolayca ateş alıcı, zehirli ve radyoaktif maddeler ile bunların benzerleri tehlikeli madde sayılır.

ADR Sözleşmesi’ne göre taşınması yasaklanan tehlikeli malların nakliyesi kabul edilemez. Bu maddeler dışındaki diğer tehlikeli malların nakliyesi Avrupa Birliğince tanınan ADR Sözleşmesindeki kurallar çerçevesinde yapılmaktadır. Bu sözleşmenin kapsamı; tehlikeli maddelerin hava, deniz, kanal, kara ve demiryolu taşımacılığındaki geçerli olan nakliye kurallarını düzenlemektir.

Günümüzde tehlikeli maddelerin birçok sektörde kullanılmasına ve gelişen teknoloji ile birlikte bu kapsamda artan ulaştırma faaliyetlerine bağlı olarak tehlikeli yüklerin yer değiştirmesine olan ihtiyaçta aynı oranda artmış ve bunun sonucunda ise canlılar ve çevre üzerinde onarılamaz etkiler bırakan büyük kazalar ve yıllarca etkisi silinemeyen kirlilikler meydana gelmiştir. 

Üretimi ve günlük hayatı sürdürmek için kullanılan maddelerin yanı sıra özellikle gelişen kentlerde ve endüstriyel tesislerde ortaya çıkan atıkların da yeniden değerlendirilmek, imha edilmek veya depolanmak üzere taşınması, mevcut taşıma işlemlerinin önemini arttırmıştır.

Bu nedenle ülkeler tehlikeli maddelerin taşınması ile ilgili olarak bir takım yasal düzenlemeleri hayata geçirmişlerdir. Bu düzenlemelere bağlı olarak başta karayolu olmak üzere demir, deniz ve havayolu ulaşım modlarında uyulacak yöntem ve esaslar belirlenmiştir. Tehlikeli maddeler dünyanın her yerinde taşınmaktadır. Bu taşımalar birçok farklı taşıma modları ile gerçekleştirilmektedir. 

Modlara göre tehlikeli madde taşımacılığının oranları

Buna göre, bir tehlikeli madde karayoluyla başlar, demiryoluyla limana taşınır, oradan başka bir kıtaya geçerek, havayoluyla taşımasına devam ederek başka bir ülkeye gidebilir. Ancak bu durum beraberinde sorun getirmektedir. Bu yüzden taşımaların dünya çapında ortak düzenlenmiş kanun ve kurallara göre yapılması zorunludur. Çünkü taşıma modu veya geçilen ülkenin değişmesi sonucunda her defasında kuralların değişmesi taşımayı zorlaştıracak ve imkânsız hale getirecektir.

Bu nedenle dünyada tüm taşıma türleri, kanunlar ile uyumlaştırılmıştır. Bunun için BM Komisyonu- “Committee of Experts on the Transport of Dangerous Goods” tavsiye niteliğinde kararlar çıkartmaktadır.

 Uluslararası Kuruluşlar…

*International Maritime Organization (IMO)- Londra- IMDG-Code- Denizyolu

Taşımacılığı

* UN Economic Comission for Europe (ECE)-WP-15- Bern-ADR- Karayolu

* Office Central Transport Internationaux (OCTI)- Bern-RID- Demiryolu

* International Civil Aviation Organization-Montreal- ICAO-TI- Havayolu

* International Air Transport Association- Cenevre- IATA-DGR- Havayolu

* International Atomic Energy Agency-Viyana-IAEA- Radyoaktif Maddelerin Taşınması

*Commission Central pour la Navigation du Rhin- Strasburg- ADNR/ADN İç su yolları Taşımacılığı

 Amaç; İnsanı ve Çevreyi Korumak

Tehlikeli maddelerin taşınmasında ortaya çıkabilecek tehlikeleri önleyebilmek için, ilgililer, çok geniş kapsamlı kurallar getirmişlerdir. Bu Kurallar, taşımaya bir şekilde katılan taraflara, insanları ve çevreyi (hayvanları, bitkileri, su kaynaklarını, toprakları) korumak zorunluluğu getirmektedir. Ekonominin getirdiği, tehlike maddelerin nakliyat zorunluluğu ile insanların ve çevrenin korunması tam bir uyumluluk içinde düzenlenmiştir.

Kendi yapısından, kendi özelliklerinden veya kendi durumlarından dolayı taşıma esnasında umuma, genel düzene, önemli eşya ve mallara, insanlara, hayvanlara ve çevreye tehlike arz eden madde ve nesnelere tehlikeli madde adı verilmektedir.

Tehlikeli Maddeler

Tehlikeli maddeler; kimyasal yapılarına (yanıcı, basınçlı), şekillerine (katı, sıvı, gaz) ve tehlikelerine göre (patlayıcı, zehirli) gruplandırılırlar. Her sınıfa ait olan tehlikeli maddelerin sınıflandırılmasında her ürün için bir alt sınıf numarası, bir harf, bir kimlik numarası (UN Numarası) verilmelidir. Tehlikeli madde içeren ve taşınacak olan tüm maddeler, aynen diğer tehlikeli maddeler gibi kanunlara uygun olarak yüklenmeli ve taşınmalıdırlar.

Tehlikeli maddeler, doğaları gereği, içerik ve durumları itibariyle dikkatsizlik ve kazalar sonucunda çevre güvenliğini, hayvanları, insanları ve genel güvenliği tehlikeye düşüren maddeler olarak tanımlanmışlardır. 

ADR Sözleşmesine göre ise ülkeler taşıma sırasında güvenlik dışındaki asli nedenlerle, tehlikeli maddelerin kendi topraklarına girişini düzenlemeye veya yasaklama hakkını saklı tutmaktadır.

Tehlikeli Maddelerin Karayolu İle Uluslar arası Taşımacılığına İlişkin Avrupa Anlaşması olan ADR Sözleşmesi (ADR: Accord Dangereux Routier) 30 Eylül 1957’de Cenevre’de düzenlenmiş olup, karayolu ile uluslar arası taşımacılıkta güvenliğin arttırılmasını amaçlamaktadır. Başlangıçta 15 üye ülkenin imzalamasıyla düzenlenen konvansiyon 1968 yılından itibaren yürürlüğe girmiştir.

Tehlikeli Maddelerin Karayollu İle Taşınması Manzumesi

ADR sözleşmesinin genel yapısal özellikleri

* Taraf ülkeler arasında karşılıklı güven ve işbirliğini hedefler

* Yüksek düzeyde güvenlik, ülkeler için aşırı sorumluluk, ama yük değil

* Diğer taraf ülkeler ile anlaşma yapma olanağı (ikili / çoklu)

* ADR = 1200 sayfadan oluşmaktadır.

* Diğer modlar ile uyumu sürdürmek, yeni bilimsel ve teknolojik gelişmeler göz önünde bulundurularak her iki yılda bir yenilenir. Son güncelleme 1 Ocak 2009’de yürürlüğe girdi.

* Ulusal Mevzuatın Uluslararası Mevzuattan ayrı olarak güncellenmesi bir ülke için gerçekçi değildir.

*ADR, AB Müktesebatının bir parçasıdır. AB’ne girmek isteyen üye ülkeler buna iç taşımacılıkta uygulamak zorundadır. (AB Direktif 94/55) 

Bugün ADR Konvansiyonu’na taraf 42 ülke bulunmaktadır. İrlanda 12 Kasım 2006 tarihinde taraf olarak son üye olmuştur.